Co to jest przysłona w fotografii i jak jej używać?

• Element obiektywu regulujący ilość światła wpadającego na matrycę
• Wpływa znacząco na głębię ostrości zdjęcia
• Składa się z metalowych listków tworzących otwór o zmiennej średnicy
• Oznaczana wartościami f/ (np. f/1.8, f/4, f/16)
• Im mniejsza wartość przysłony, tym większy otwór i więcej światła

Przysłona fotograficzna to jeden z najważniejszych elementów obiektywu, który decyduje o charakterze wykonywanych zdjęć. Jest to mechanizm złożony najczęściej z 7-11 metalowych listków (blaszek), które nachodzą na siebie, tworząc otwór o regulowanej średnicy. Można ją porównać do źrenicy ludzkiego oka, która rozszerza się lub zwęża w zależności od ilości światła w otoczeniu. To właśnie przysłona kontroluje, ile światła przedostanie się przez obiektyw i trafi na matrycę aparatu podczas rejestrowania obrazu.

Każdy fotograf, niezależnie od poziomu zaawansowania, powinien rozumieć, jak działa przysłona, ponieważ ma ona fundamentalny wpływ na trzy kluczowe aspekty zdjęcia. Po pierwsze, reguluje ilość światła wpadającego do aparatu – im większy otwór przysłony (mniejsza wartość f/), tym jaśniejsze zdjęcie przy tych samych pozostałych parametrach. Po drugie, kształtuje głębię ostrości – przy szeroko otwartej przysłonie (np. f/1.8) tło za obiektem będzie mocno rozmyte, co jest pożądane np. w portretach. Z kolei przy przymkniętej przysłonie (np. f/16) uzyskamy większą głębię ostrości, idealną do fotografii krajobrazowej. Po trzecie, przysłona wpływa na ogólną ostrość i jakość obrazu.

Wartość przysłony jest wyrażana jako stosunek ogniskowej obiektywu do średnicy otworu przysłony i zapisywana w postaci f/liczba (np. f/4). Co ciekawe, wbrew intuicji, im mniejsza wartość przysłony, tym większy otwór i więcej światła dociera do matrycy. I odwrotnie – większa wartość oznacza mniejszy otwór i mniej światła. Typowe wartości przysłony to m.in. f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16 i f/22, przy czym każda kolejna wartość przepuszcza dwukrotnie mniej światła od poprzedniej. Nowoczesne aparaty pozwalają na płynną regulację przysłony, dając fotografom precyzyjną kontrolę nad ekspozycją i charakterem zdjęcia.

Najczęstsze pytania o przysłonę fotograficzną

• Jak przysłona wpływa na głębię ostrości? – Mniejsza wartość przysłony (np. f/1.8) daje płytką głębię ostrości, czyli rozmyte tło i pierwszy plan, a ostry tylko fotografowany obiekt. Większa wartość przysłony (np. f/16) zapewnia większą głębię ostrości, gdzie większość elementów kadru jest ostra.
• Co oznacza „jasny obiektyw”? – To obiektyw z małą minimalną wartością przysłony (np. f/1.4, f/1.8), który pozwala na fotografowanie przy słabszym świetle bez konieczności wydłużania czasu naświetlania lub podwyższania ISO.
• Jaki wpływ ma liczba listków przysłony? – Większa liczba listków (9-11) pozwala uzyskać bardziej okrągły kształt otworu przysłony, co przekłada się na przyjemniejsze, bardziej miękkie rozmycie tła, szczególnie widoczne na punktowych źródłach światła.
• Czy zawsze powinienem fotografować z maksymalnie otwartą przysłoną? – Nie, wybór wartości przysłony zależy od efektu, jaki chcesz uzyskać oraz od warunków oświetleniowych. Każdy obiektyw ma też swoją optymalną przysłonę (często w zakresie f/5.6-f/8), przy której osiąga najlepszą ostrość.
• W jakim trybie aparatu najłatwiej kontrolować przysłonę? – W trybie preselekcji przysłony (oznaczanym jako A lub Av), gdzie fotograf ustawia przysłonę, a aparat automatycznie dobiera czas naświetlania.

ŹRÓDŁO:

• [1]https://fotoforma.pl/blog/co-to-jest-przyslona-i-jak-dziala-poradnik-na-poczatek/[1]
• [2]https://marszalstudio.pl/przyslona-w-aparacie/[2]
• [3]https://www.sony.pl/electronics/what-is-aperture-depth-of-field[3]

Przysłona w obiektywie – budowa i zasada działania

Przysłona to nie tylko pojęcie abstrakcyjne, ale fizyczny mechanizm umieszczony wewnątrz obiektywu. Budowa przysłony opiera się najczęściej na systemie metalowych listków (blaszek), które działają synchronicznie, tworząc otwór o regulowanej średnicy. Im wyższej jakości obiektyw, tym większa liczba listków, co przekłada się na bardziej okrągły kształt otworu i przyjemniejsze rozmycie tła (bokeh).

W fotografii spotykamy trzy podstawowe rodzaje mechanizmów przysłony:

• Przysłona irysowa – najpopularniejsza, składająca się z 5-11 listków tworzących wielokąt zbliżony do koła
• Przysłona obrotowa (rewolwerowa) – w formie tarczy z otworami o różnej średnicy
• Przysłona wsuwkowa – najstarsza, wykorzystująca wymienne blaszki z otworami

Jak działa mechanizm przysłony?

Mechanizm przysłony irysowej działa na zasadzie synchronicznego ruchu listków, które zachodzą na siebie w różnym stopniu. Gdy przysłona jest całkowicie otwarta, listki są maksymalnie rozchylone, tworząc największy możliwy otwór. Przymknięcie przysłony powoduje zmniejszenie średnicy otworu, ograniczając ilość światła docierającą do matrycy.

Wartość liczbowa przysłony (np. f/5.6) wynika ze stosunku ogniskowej obiektywu do średnicy otworu. Co ciekawe, kolejne standardowe wartości przysłony (f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6) tworzą ciąg matematyczny oparty na pierwiastku z 2. Każda kolejna wartość przepuszcza dwukrotnie mniej światła niż poprzednia, co pozwala na precyzyjną kontrolę ekspozycji.

Nowoczesne obiektywy posiadają elektronicznie sterowane przysłony, które można regulować z poziomu aparatu. W obiektywach starszego typu spotykamy mechaniczne pierścienie przysłony, które umożliwiają ręczną regulację bezpośrednio na obiektywie.

Przysłona a jakość obrazu

Warto pamiętać, że każdy obiektyw posiada swoją optymalną przysłonę, przy której osiąga najwyższą ostrość i najmniej zniekształceń. Zwykle znajduje się ona w środkowym zakresie dostępnych wartości (f/5.6-f/8). Przy bardzo małych wartościach (szeroko otwarta przysłona) oraz bardzo dużych (mocno przymknięta) mogą pojawiać się aberracje optyczne i dyfrakcja, wpływające na jakość uzyskiwanego obrazu.

Wartości przysłony – jak rozumieć liczby f/1.8, f/4, f/16?

Czy zastanawiałeś się kiedyś, co dokładnie oznaczają te tajemnicze liczby przy literze f? System oznaczeń przysłony może początkowo wydawać się zagmatwany, ale opiera się na prostej zasadzie matematycznej. Wartość przysłony to nic innego jak stosunek ogniskowej obiektywu do średnicy otworu przysłony. Dla przykładu, jeśli mamy obiektyw o ogniskowej 50 mm i ustawionej przysłonie f/2, to średnica otworu przysłony wynosi dokładnie 25 mm (50÷2=25).

Standardowy ciąg wartości przysłony to: f/1.0, f/1.4, f/2.0, f/2.8, f/4.0, f/5.6, f/8.0, f/11, f/16, f/22, f/32. Nie są to przypadkowe liczby – każda następna wartość w tym ciągu jest przybliżonym iloczynem poprzedniej i pierwiastka z dwóch. Dzięki temu każde przejście do kolejnej wartości oznacza zmniejszenie ilości światła docierającego do matrycy aparatu dokładnie o połowę.

Co oznaczają konkretne wartości przysłony w praktyce?

Przysłona f/1.8 to tzw. szeroka przysłona, która przepuszcza bardzo dużo światła – aż 50% w porównaniu do f/2.5. Jest idealna do zdjęć przy słabym oświetleniu oraz gdy chcemy uzyskać efektowne rozmycie tła (bokeh). Nowoczesne „jasne” obiektywy potrafią osiągać jeszcze niższe wartości, jak f/1.2 czy nawet f/0.95!

Przysłona f/4 to wartość uniwersalna. Zapewnia dobrą równowagę między ilością przepuszczanego światła (około 6,3% w porównaniu do f/1.0) a głębią ostrości. Przy tej wartości większość obiektywów osiąga bardzo dobrą ostrość na całym kadrze, jednocześnie zachowując przyjemne rozmycie tła. Jest często stosowana w portretach grupowych czy fotografii ulicznej.

Z kolei przysłona f/16 to wąska przysłona przepuszczająca zaledwie ułamek procenta światła w porównaniu do w pełni otwartej. Zapewnia bardzo dużą głębię ostrości – niemal wszystko od pierwszego planu po horyzont będzie ostre, co czyni ją idealną do fotografii krajobrazowej. Warto pamiętać, że przy tak małym otworze może pojawiać się zjawisko dyfrakcji, obniżające nieco ostrość obrazu.

Ilość światła przy różnych wartościach przysłony

Poniżej znajduje się porównanie, jak zmienia się ilość przepuszczanego światła w zależności od wartości przysłony:

• f/1.0 – przepuszcza 100% światła (wartość referencyjna)
• f/1.4 – przepuszcza 50% światła
• f/2.0 – przepuszcza 25% światła
• f/2.8 – przepuszcza 12,5% światła
• f/4.0 – przepuszcza 6,3% światła
• f/8.0 – przepuszcza zaledwie 1,6% światła
• f/16 – przepuszcza tylko 0,4% światła

Pamiętaj, że wybór odpowiedniej wartości przysłony to zawsze kompromis między ilością wpadającego światła a pożądaną głębią ostrości. Najlepszą ostrość większość obiektywów osiąga przy pośrednich wartościach przysłony (często f/5.6-f/8), gdzie minimalizowane są zarówno aberracje optyczne występujące przy szeroko otwartej przysłonie, jak i dyfrakcja pojawiająca się przy bardzo wąskiej przysłonie.

Co ciekawe, niektóre smartfony i zaawansowane aparaty pozwalają na ustawienie wartości przysłony pośrednich, nie występujących w standardowym ciągu, jak np. f/1.7 czy f/3.5. Jest to możliwe dzięki elektronicznie sterowanym przysłonom, które mogą zatrzymać się w dowolnej pozycji, a nie tylko na mechanicznych „klikach” jak w starszych obiektywach.

Jak przysłona wpływa na głębię ostrości i bokeh?

Zależność między przysłoną a głębią ostrości to jedna z najważniejszych relacji w fotografii, która determinuje artystyczny wyraz zdjęcia. Wartość przysłony bezpośrednio wpływa na to, jak dużo elementów kadru będzie ostrych. Działa to na zasadzie odwrotnej proporcjonalności – im większa wartość liczbowa przysłony (np. f/11, f/16), tym większa głębia ostrości, a więcej elementów od pierwszego planu po tło będzie wyraźnych. Z kolei im mniejsza wartość przysłony (np. f/1.4, f/1.8), tym płytsza głębia ostrości, gdzie tylko fragment kadru jest ostry.

Głębia ostrości to swoisty artystyczny filtr, który pozwala fotografowi decydować o tym, na czym widz skoncentruje swoją uwagę. Dzięki umiejętnemu operowaniu przysłoną możesz tworzyć zdjęcia o zupełnie innym charakterze, nawet fotografując ten sam obiekt.

Bokeh jako efekt działania przysłony

Bokeh (z japońskiego „rozmycie”) to estetyczna jakość rozmycia obszarów znajdujących się poza płaszczyzną ostrości. Charakter bokeh jest bezpośrednio związany z konstrukcją przysłony w obiektywie. Im więcej listków przysłony posiada obiektyw, tym bardziej okrągły kształt przyjmuje bokeh. Obiektywy z 9-11 listkami przysłony tworzą najbardziej okrągły bokeh, podczas gdy te z 5-7 listkami generują bokeh o bardziej geometrycznym kształcie, często jako pięcio- czy siedmiokąty.

To właśnie przy otwartej przysłonie (niskie wartości przysłony) efekt bokeh jest najbardziej widoczny i intensywny. Punkty światła w tle zamieniają się w miękkie, estetyczne plamy, które mogą dodać zdjęciu magicznego, onirycznego charakteru. Dlatego portrety wykonywane z użyciem przysłon f/1.4 czy f/1.8 mają to charakterystyczne, kremowe, przyjemne rozmycie tła, które pomaga wyizolować fotografowaną osobę.

Praktyczne zastosowania różnych wartości przysłony

Wybór odpowiedniej wartości przysłony powinien być podyktowany zarówno warunkami, w jakich fotografujesz, jak i efektem, który chcesz osiągnąć:

• Bardzo otwarta przysłona (f/1.2-f/2.8) – doskonała do portretów, zdjęć w słabym świetle oraz gdy chcesz uzyskać wyrazisty efekt bokeh
• Średnie wartości przysłony (f/4-f/8) – uniwersalne ustawienie zapewniające dobry kompromis między ostrością obiektu a estetycznym rozmyciem tła
• Zamknięta przysłona (f/11-f/22) – idealna do krajobrazów, architektury i sytuacji, gdy zależy nam na maksymalnej głębi ostrości

Warto pamiętać, że na głębię ostrości i jakość bokeh wpływają również inne czynniki, jak ogniskowa obiektywu oraz odległość od fotografowanego obiektu. Obiektywy o dłuższej ogniskowej (np. 85mm, 135mm) przy tych samych wartościach przysłony dają płytszą głębię ostrości niż obiektywy szerokokątne. Podobnie, im bliżej znajduje się obiekt, tym płytsza będzie głębia ostrości.

Kształtowanie bokeh przez listki przysłony

Budowa przysłony w obiektywie ma kluczowe znaczenie dla charakterystyki bokeh. Starsze obiektywy często posiadają przysłony o mniejszej liczbie listków, co prowadzi do charakterystycznego, geometrycznego kształtu rozmazanych punktów światła. Nowoczesne, wysokiej klasy obiektywy fotograficzne często reklamują się „okrągłą przysłoną”, co oznacza, że konstruktorzy zadbali o większą liczbę listków, zapewniających bardziej kolisty kształt otworu nawet po przymknięciu przysłony.

Ciekawostką jest, że niektórzy fotografowie celowo wybierają obiektywy o charakterystycznym, „nieprawidłowym” kształcie bokeh, aby nadać swoim zdjęciom unikalny, rozpoznawalny styl. Istnieją nawet specjalne nakładki na obiektyw, które pozwalają uzyskać bokeh w kształcie serc, gwiazdek czy innych form, szczególnie popularne w fotografii okolicznościowej.

Praktyczne zastosowanie przysłony w różnych rodzajach fotografii

Umiejętne operowanie przysłoną to jedna z kluczowych umiejętności fotografa. Każdy gatunek fotografii wymaga nieco innego podejścia do ustawień przysłony, aby uzyskać optymalne rezultaty. Znajomość tych zależności pozwala świadomie kształtować charakter zdjęć i podkreślać ich najważniejsze elementy.

Wybór odpowiedniej wartości przysłony powinien wynikać nie tylko z warunków oświetleniowych, ale przede wszystkim z artystycznej wizji i charakteru fotografowanej sceny. Przyjrzyjmy się, jakie wartości przysłony sprawdzają się najlepiej w poszczególnych dziedzinach fotografii.

Przysłona w fotografii portretowej

W fotografii portretowej najczęściej stosuje się szeroko otwartą przysłonę (f/1.2-f/2.8), aby wyizolować fotografowaną osobę z tła. Płytka głębia ostrości sprawia, że uwaga widza koncentruje się na modelu, podczas gdy rozmyte tło nie odwraca uwagi.

Warto jednak pamiętać, że zbyt mała wartość przysłony może spowodować, że część twarzy znajdzie się poza obszarem ostrości. Przy fotografowaniu portretów grupowych lepiej przymknąć nieco przysłonę (f/4-f/5.6), aby wszyscy fotografowani byli wyraźni. Podczas fotografowania przy bardzo niskiej przysłonie F1,2 lub F2.8 mała głębia ostrości może skutkować nieostrością części twarzy lub sylwetki.

Przysłona w fotografii krajobrazowej

W fotografii krajobrazowej zwykle zależy nam na uzyskaniu maksymalnej głębi ostrości, aby wszystkie elementy kadru – od pierwszego planu po horyzont – były ostre. Optymalne wartości przysłony to najczęściej f/8-f/16, które zapewniają wyraźny obraz całej sceny.

Fotografując super szerokokątnym obiektywem należy pamiętać, że głębia ostrości przy takiej samej przysłonie będzie większa niż podczas fotografowania teleobiektywem. Czasem wystarczający zakres głębi ostrości uzyskamy już przy przysłonie F5,6 lub F7.1, co pozwala uniknąć efektu dyfrakcji występującego przy bardzo małych otworach przysłony.

Przysłona w fotografii makro

W makrofotografii głębia ostrości jest ekstremalnie płytka, nawet przy przymkniętej przysłonie. Aby uzyskać maksymalną głębię ostrości, często stosuje się wartości przysłony rzędu f/16-f/22, mimo że może to prowadzić do pewnej utraty ostrości związanej z dyfrakcją.

W makrofotografii można też twórczo wykorzystać typową małą głębię ostrości. Obszary znajdujące się więcej niż kilka centymetrów przed lub za płaszczyzną ostrości staną się bardzo rozmyte na zdjęciu. Elementy o jednolitym kolorze i poziomie jasności tworzą nierozpraszające uwagi tło, które pomaga uwydatnić główny obiekt.

Przysłona w fotografii produktowej

Fotografując produkty zależy nam na tym, aby były ostre w całym kadrze. Najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie wysokich wartości przysłony, np. f/11 lub f/14. Dzięki temu wszystkie szczegóły produktu będą wyraźne i czytelne.

Warto mieć na uwadze, że prostsze i tańsze obiektywy mogą mieć problemy z ostrością po mocnym przymknięciu przysłony. Profesjonalne obiektywy, szczególnie stałoogniskowe, radzą sobie zdecydowanie lepiej przy wysokich wartościach przysłony, które są codziennością w fotografii produktowej.

Wybór odpowiedniej przysłony zależy przede wszystkim od typu fotografowanej sceny. Oto kilka uniwersalnych zasad:

• Szeroka przysłona (f/1.2-f/2.8) – portrety, bokeh, słabe oświetlenie, izolacja obiektu
• Średnia przysłona (f/4-f/8) – uniwersalne ujęcia, optymalna ostrość większości obiektywów
• Wąska przysłona (f/11-f/22) – krajobrazy, architektura, makrofotografia, maksymalna głębia ostrości

Pamiętaj, że każdy obiektyw posiada swoją „słodką plamkę” – przysłonę, przy której osiąga najlepszą ostrość, zwykle jest to f/5.6-f/8 dla większości szkieł. Eksperymentowanie z różnymi ustawieniami przysłony to najlepsza droga do odkrycia własnego stylu fotograficznego i opanowania tego ważnego narzędzia ekspresji.